İklimler ve Özellikleri
İKLİM
Belli bir yerde, sıcaklık, nem, yağış, basınç, rüzgâr ve bulutluluk gibi hava olaylarının mevsimlik, yıllık gidişlerinin uzun yıllar boyunca gösterdikleri ortalama duruma iklim denir. Bu ortalama durum uzun yıllar içinde çok büyük değişikliğe uğramaz.
İklim tiplerini üç bölümde inceleyebiliriz:
A) Sıcak iklimler B) Ilıman iklimler C) Soğuk iklimler
A) SICAK İKLİMLER:
1- Tropikal İklim (Savan)
* İsmini sıcak iklimlerde yetişen çayırlardan almaktadır.
* Sıcaklıklar bütün mevsimlere yayılır.
* Sıcak bir günde yağış görülebilmektedir.
* Sudan platosu, Doğu, Güney ve Merkez Afrika’da sıklıkla görülmektedir.
2- Muson İklimi:
* Bu iklim tipinde yaz mevsimi yağışlı, kış mevsimi kurak geçmektedir.
* Sıcaklık ortalamaları 10 °C’nin altına hiç düşmemektedir.
* Genellikle Güney, Güneydoğu Asya ve Doğu Asya’da etkilidir.
* Akarsu rejimleri düzensizdir.
* Yağışsız dönemde yaprağını döken ormanlar doğal bitki örtüsünü oluşturul^
* Pirinç, çay, kahve, pamuk, muz, ananas, turunçgiller, zeytin önemli tarım ürünleridir. Koyun, keçi ve manda yetiştirilen evcil hayvanlardır.
3- Ekvatoral İklim:
* Bu iklim tipi günlük ve yıllık sıcaklık farklılıklarının en az olduğu iklimdir.
* Bitki örtüsü ekvatoral ormanlardır.
* Amazon ve Kongo havzaları, Malezya, Filipinler ve Papua Yeni Gine’de görülmektedir.
* Ormanların çok gür olması nedeniyle çok sayıda maymun ve kuş türü yaşar. .
* Yıl boyunca yüksek sıcaklık ve bol yağış nedeniyle bütün yıl yeşil kalan 40-50 m uzunluğundaki ağaçlardan oluşan tropikal yağmur ormanları doğal bitki örtüsüdür.
* Kahve, kakao, kauçuk, ananas, şeker kamışı, soya fasulyesi, turunçgiller, Hindistan cevizi, mısır ve pirinç yetiştirilir.
4- Çöl İklimi:
* Bu iklim tipinde sıcaklıklar oldukça yüksek, yağışlar ise son derece azdır.
* Arabistan yarımadası. Büyük Sahra Çölü, Avustralya’nın iç kısımları, Meksika Çölleri, Peru Çölleri, Kızılkum, Karakum ve Taklamakan Çölleri bu iklimin görüldüğü yerlerdir.
* Çöller, bitki örtüsü bakımından oldukça fakirdir. Çoğunlukla dikenli çalılar ve gövdelerinde su tutma özelliği olan kaktüsler, görülür.
* Çöl ikliminin simgesi hurmadır. Yeraltı suyunun yüzeye çıktığı yerler olan vahalarda sulama ile pamuk, yer fıstığı, tahıl ve üzüm yetiştirilir. Koyun ve deve en çok yetiştirilen evcil hayvandır.
B) ILIMAN İKLİMLER:
1- Okyanus İklimi:
* Genellikle karaların batı kıyılarında hüküm süren bu iklim tipinde yazlar serin, kışlar ise ılık geçmektedir.
* Bitki örtüsü ormanlardır.
* Görüldüğü yerler: Şili’nin güney kıyıları. Batı Avrupa ve Yeni Zelanda vb.
2- Akdeniz İklimi:
* Ülkemizde de görülen bir iklim tipidir.
* Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir.
* Bitki örtüsü makilerdir.
* Akdeniz’e kıyısı olan ülkelerin büyük çoğunluğu ile Orta Şili ve California kıyılarında görülmektedir.
* Akdeniz ikliminin etkili olduğu yörelerde küçükbaş hayvancılık yapılır. Özellikle keçi en çok yetiştirilen hayvandır.
* Buğday, arpa, zeytin, turunçgiller, üzüm, pamuk, şekerpancarı yetiştirilir.
3- Karasal İklim:
* Yazlar sıcak, kışlar ise çok soğuk ve yağışlı geçer. Yağışlar genelde karşeklindedir.
* Denizden uzak karaların iç kesimlerinde görülmektedir.
* Yıllık sıcaklık farklılıkları oldukça fazladır. Bitki örtüsü bozkır (step) dır.
* Buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, patates, çeşitli baklagiller, üzüm, elma, armut, şekerpancarı, keten ve tütün yetiştirilen başlıca ürünlerdir.
* Karasal iklimin doğal bitki örtüsü yağışlı mevsimde yeşeren, kurak mevsimde sararan ot topluluklarından oluşan bozkırlardır.
* Karasal iklimin görüldüğü alanlarda küçükbaş hayvancılık yapılır. Koyun en çok yetiştirilen küçükbaş hayvandır.
C) SOĞUK İKLİMLER:
1- Tundra iklimi:
* Sıcaklıklar son derece düşüktür.
* Yılın büyük bir bölümü soğuk geçer. Yazlar kısa ve serin, kışlar ise uzun ve serttir.
* Bitki örtüsü tundradır.
* Sibirya’nın kuzeyi, Grönland kıyıları ve Kanada’nın kuzeyi görüldüğü yerlerdir.
* Tundra ikliminde yılın büyük bir bölümü donmuştur. Kısa yaz mevsiminde karların erimesiyle toprağın üst kısmı çözülür ve bataklığa dönüşür. Bu bataklıklarda bodur çalı, çayır ve yosunlardan oluşan tundra bitkileri yetişir.
* Tundra ikliminin görüldüğü yerlerde ren geyiği, misk öküzü ve bizon gibi hayvanlar görülür.
2- Kutup İklimi:
* İklim tipleri içerisinde en soğuk olanıdır. Yılın büyük kısmında güneş ışınları görülmez. Hakim bir bitki örtüsü yoktur.
* Görüldüğü yerlere Antartika, Grönland’ın iç kesimleri ve kuzey kutbunu örnek verebiliriz.
İklim Değişikliği
"Dünyanın atmosferi bir sera gibi çalışır. Güneşin yaydığı kısa dalga ışınlar atmosferden geçerek yeryüzüne ulaşır. Yeryüzü güneşten aldığı bu ışınların bir kısmını, uzun dalga kızılötesi ışınlar olarak atmosfere geri yansıtır. Atmosfer neredeyse bütünüyle nitrojen ve oksijenden oluşur ve bu gazlar kızılötesi ışınları yani sıcak dalgasını tutmaz.
Ancak atmosferdeki karbondioksit, metan, ozon, azotoksit ve nitrojen oksit gibi gazlar yeryüzünden yansıyan kızılötesi ışınların bir kısmını yakalar ve tutulan ışınlar atmosferin alt tabakalarını ısıtır. Bu gazlar modern endüstride ve tarımda kullanılan gazlardır ve bunların emisyonunun yüzde 77’si, petrol, kömür, doğalgaz gibi fosil yakıtların yanmasıyla açığa çıkar.
Bu şekilde ısınan havanın bir kısmı alçalarak yeryüzünü etkiler. Buna ‘sera gazı etkisi’ denir. Sera etkisi sonucu dünya yüzeyinin sıcaklığının artmasına ise ‘küresel ısınma’ denir. Geçtiğimiz bin yıl boyunca, ormanlar sayesinde, dünyadaki bitkilerin saldığı gazlarla karbondioksit arasında bir denge söz konusuydu. Ormanlar havaya salınan karbondioksit tuttu, selüloza dönüştürdü ve fotosentez yoluyla havaya oksijen saldı. Ancak günümüzde, bin yıl önceki ormanların yarıdan fazlası yok olmuş durumda ve bu nedenle karbondioksit düzeyi yükseliyor.
Günümüzde atmosferdeki karbondioksit seviyesi, doğanın kabul edebileceğinden bin kat hızlı artıyor. Atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonu 1800' lü yıllardan bugüne yüzde 30'dan fazla artmış durumda. Karbondioksidin küresel ısınmada yüzde 64 paya sahip olduğunu unutmamak gerekiyor. Sonuç olarak, yeryüzünün ortalama sıcaklığı geçtiğimiz yüzyıl içinde 0.6°C arttı."